Themâu allweddol
Addysg a chymorth ar gyfer ffoaduriaid a cheiswyr lloches
2022-2023
Mae Cymru yn croesawu ffoaduriaid a cheiswyr lloches1Y diffiniad o geisiwr lloches yw rhywun sydd wedi cyrraedd mewn gwlad ac wedi gofyn am loches. Hyd nes bydd yn cael penderfyniad ynghylch p’un a yw’n ffoadur ai peidio, caiff ei adnabod fel ceisiwr lloches. Yn y DU, mae hyn yn golygu nad oes ganddo’r un hawliau â ffoadur neu ddinesydd Prydeinig. Er enghraifft, ni chaniateir i bobl sy’n ceisio lloches weithio.’ (Refugee Action, 2023) o bob cwr o’r byd, a’i nod yw bod y wlad gyntaf yn y byd i gael ei chydnabod yn ‘Genedl Noddfa’ lle mae pobl sy’n ceisio lloches ‘yn cael croeso, dealltwriaeth, a’u cyfraniad unigryw i dapestri cyfoethog o fywyd Cymreig yn cael ei ddathlu’ (Cymru: Cenedl Noddfa, 2023). Er 2020, mae nifer y ceisiadau am loches a gofnodwyd yn y DU wedi cynyddu’n sylweddol (Llywodraeth y DU, 2023). Yn 2022, amcangyfrifodd Uchel Gomisiynydd y Cenhedloedd Unedig dros Ffoaduriaid fod tua 40% o ffoaduriaid byd-eang o dan 18 oed (UNHCR, 2022, tud.3). Amlygodd ymchwil gan Lywodraeth Cymru fod yr heriau a oedd yn wynebu dysgwyr sy’n ffoaduriaid yn aml wedi gwaethygu yn sgil pandemig COVID-19 (Llywodraeth Cymru, 2023, tud.4).
Yn 2020, fel rhan o’i adroddiad ar bontio mewn addysg ar gyfer ffoaduriaid a cheiswyr lloches ifanc, fe wnaeth UNICEF gynnwys cyfres o argymhellion buddiol ar gyfer ysgolion a cholegau addysg bellach (AB) yn Lloegr. Amlygodd yr adroddiad fod y cyngor a’r arweiniad diduedd y trefnwyd eu bod ar gael i ddysgwyr yn pontio o ysgolion i AB yn annigonol (UNICEF, 2020, tud.10). Dyma ganfyddiadau adolygiad ymchwil ar wahân ar anghenion a phrofiadau addysgol plant sy’n geiswyr lloches ac yn ffoaduriaid gan Peterson et al (2017):
- Mae gan addysg ac ysgol rôl hanfodol i gefnogi cynnwys plant sy’n geiswyr lloches ac yn ffoaduriaid o fewn eu cymunedau newydd;
- Felly, mae angen i ysgolion, arweinwyr ysgolion ac athrawon gymryd eu rôl o ddifri o ran ymateb i anghenion addysgol plant sy’n geiswyr lloches ac yn ffoaduriaid – gan gynnwys y rhai sydd ar eu pen eu hunain;
- Mae ymagweddau ysgol gyfan wedi’u hadeiladu ar sail ymatebion croesawus a chyfannol at blant sy’n geiswyr lloches ac yn ffoaduriaid yn gynhyrchiol, ac yn gallu herio trafodaethau ac arferion ehangach sy’n elyniaethus at bobl a phlant sy’n geiswyr lloches ac yn ffoaduriaid;
- Mae ysgolion ac athrawon yn debygol o fod angen, ac elwa ar, weithgareddau dysgu a datblygiad proffesiynol sy’n meithrin ac ymestyn eu dealltwriaeth o hanesion, anghenion a phrofiadau addysgol a diwylliannol plant sy’n geiswyr lloches ac yn ffoaduriaid;
- Mae angen mwy o gymorth â ffocws ar blant sy’n geiswyr lloches ac yn ffoaduriaid ar gyfer eu llwybrau addysgol i addysg bellach ac addysg uwch mewn ffyrdd sy’n ymgysylltu â’u dyheadau uwch, y maent yn debygol o elwa’n sylweddol ar hyn. Mae cymorth o’r fath yn debygol o gynnwys arweiniad a chwnsela â ffocws, yn ogystal ag argaeledd modelau rôl cefnogol (tud.5).
Mae awdurdodau lleol yng Nghymru yn chwarae rhan bwysig mewn cynorthwyo ysgolion cyn i ddisgyblion sy’n geiswyr lloches ac yn ffoaduriaid gyrraedd, ac yn ystod eu cyfnod mewn ysgol yn ogystal. Mae timau arbenigol awdurdodau lleol yn gweithio gyda theuluoedd sy’n ffoaduriaid i bontio’n esmwyth i ysgol a monitro cynnydd. Yn y rhan fwyaf o achosion, darperir cyswllt a chymorth cychwynnol gan yr awdurdod lleol i newydd-ddyfodiaid o fewn wythnos. Yn ddiweddarach, caiff plant a phobl ifanc eu cofrestru mewn ysgol neu goleg, fel arfer o fewn pythefnos.
Mae ffoaduriaid a cheiswyr lloches hŷn hefyd yn cael mynediad at ystod o addysg a hyfforddiant mewn colegau addysg bellach (AB) neu drwy bartneriaethau dysgu oedolion yn y gymuned. Mae gan ffoaduriaid a cheiswyr lloches sy’n oedolion ystod eang iawn o brofiadau addysg blaenorol. Maent yn amrywio o’r rhai sydd wedi cael ychydig iawn o ysgol a lefelau isel o lythrennedd, i’r rhai sydd â chymwysterau ôl-raddedig ond y gallai fod angen iddynt ddatblygu eu medrau Saesneg i gael swydd.
I ddysgu am brofiadau ffoaduriaid a cheiswyr lloches a’r ffyrdd y maent wedi cael eu cynorthwyo, yn ystod haf 2023, fe wnaethom gyfarfod â chwe awdurdod lleol, ac ymweld ag 13 ysgol, tri choleg a dwy bartneriaeth dysgu oedolion yn y gymuned. Dewiswyd y darparwyr hyn oherwydd eu gwaith i gefnogi ffoaduriaid a cheiswyr lloches, ac o’r herwydd, nid oedd y sampl hon o ddarparwyr yn cynrychioli’r holl ddarparwyr ledled Cymru gyfan.
Addysgu a dysgu
Ysgolion ac awdurdodau lleol
Yn y rhan fwyaf o achosion, roedd disgyblion sy’n ffoaduriaid ac yn geiswyr lloches wedi’u cymell ac yn mwynhau dysgu. Siaradon nhw yn gadarnhaol am eu cynnydd, a’r modd datblygodd eu hyder o ganlyniad i’w dysgu.
Roedd llawer o blant sy’n ffoaduriaid ac yn geiswyr lloches wedi dioddef seibiannau sylweddol yn eu haddysg cyn cyrraedd Cymru, ac roedd eu medrau Saesneg yn gyfyngedig, os oedd ganddynt rai o gwbl. Roedd staff awdurdodau lleol ac ysgolion wedi ymrwymo i gynorthwyo disgyblion i ddysgu Saesneg fel ail iaith ac yn darparu deunyddiau dysgu i gynorthwyo rhieni a gofalwyr gartref. O ganlyniad, roedd disgyblion yn caffael yr iaith yn gyflym ac yn gallu mynegi eu hunain yn glir. Mewn llawer o achosion, roedd y plant hyn yn dysgu Saesneg cyn eu rhieni neu’u gwarcheidwaid ac yn cyfieithu iddynt, pan roedd angen. Yn ogystal â datblygu’n gyflym i fod yn siaradwyr Saesneg huawdl, at ei gilydd, roedd disgyblion oedran cynradd hefyd yn gwneud cynnydd addas yn eu gallu i gyfathrebu yn Gymraeg. Roeddent yn awyddus i ddysgu Cymraeg, ac roedd ychydig ohonynt wedi datblygu’n gyflym i gyrraedd lefel uchel o ruglder.
Welsh language immersion for refugees at Ysgol Gynradd Llanfairpwll and Ysgol Y Borth, Ynys Môn
Refugees and asylum seekers who arrive at the schools are given an initial period to settle into their new environment and develop their confidence. Staff at the schools provide a warm welcome and celebrate these pupils’ native languages and their home cultures.
The pupils then attend Canolfan Newydd-ddyfodiaid Môn Welsh language immersion unit at Moelfre. Following this period, the pupils return to their schools and a teacher from the language unit visits them regularly to continue to support their Welsh language learning. This provides continuity for the pupils as well as helping the schools to cater for the pupils’ individual needs. This provision is very effective and builds well on the initial language immersion work. The pupils’ English language skills are developed through integrated activities at school.
As a result, the refugee pupils currently at both schools have made strong progress with their language skills. These pupils, who arrived with no Welsh and limited English language ability, can now confidently speak both languages with a good level of fluency.
Gweithiodd awdurdodau lleol yn dda gydag ysgolion i oresgyn yr her o ran cael gwybodaeth gefndir gyfyngedig neu anghywir am newydd-ddyfodiaid. Siaradon nhw â theuluoedd y disgyblion ac asesu galluoedd disgyblion yn ofalus. Roeddent yn anelu at adeiladu’n raddol ar fedrau disgyblion wrth iddynt symud trwy’r ysgol gan addysgu iaith, llythrennedd a rhifedd ar wahân mewn ffordd a oedd yn diwallu eu hanghenion unigol. Yn gyffredinol, gan ystyried oedran a chyfnod datblygu, gwnaeth y disgyblion hyn gynnydd cryf yn datblygu eu medrau llafaredd, eu hymwybyddiaeth ffonolegol, a’u medrau darllen ac ysgrifennu.
Gweithiodd timau awdurdodau lleol arbenigol yn agos gydag ysgolion i’w helpu i gynorthwyo ffoaduriaid a cheiswyr lloches. Rhoesant gyngor a chymorth i athrawon, yn ogystal â chyswllt rhwng y cartref a’r ysgol a gwersi iaith ychwanegol i ddisgyblion unigol neu grwpiau bach o ddisgyblion. Roedd yr arbenigwyr hyn, sy’n aml yn ddwyieithog neu’n amlieithog, yn fodelau rôl cryf ac yn cefnogi dysgu a lles disgyblion unigol yn effeithiol.
The role of Llanwern High School, Newport as a Ukrainian Hub School
Newport City Council has designated Llanwern High School and Milton Primary School as Ukrainian Hub Schools. This approach facilitates the support of new arrivals from Ukraine by established Ukrainian families as well as dedicated support staff.
At Llanwern High School, a bilingual teaching assistant works with each refugee learner to identify their interests and the subjects that they studied and enjoyed in the past. They encourage them to pursue these further, for example by engaging in relevant extra-curricular activities. Assessments are used to establish pupils’ prior learning in terms of their knowledge, skills and goals, including their language ability. Pupils are provided with individual learning strategies and are partnered with buddies who support them in their first week at their new school.
The bilingual teaching assistant also establishes strong links with parents and plays a key role in each admission meeting. They support the integration of each pupil into their new school by liaising closely with the headteacher, head of year and form teacher to help establish positive, supportive relationships. They work with parents to ensure that they understand how children go about acquiring a new language and that they understand the differences between the Welsh education system and the one in Ukraine.
Mewn llawer o ysgolion, defnyddiodd athrawon ystod o ddulliau addysgu effeithiol ac adnoddau dynodedig i sicrhau bod disgyblion yn gwneud y cynnydd yr oeddent yn gallu ei wneud. Roedd awdurdodau lleol wedi datblygu eu hadnoddau addysgu eu hunain ac wedi nodi rhai eraill sydd ar gael ar-lein, i gefnogi ceiswyr lloches a ffoaduriaid. Roedd athrawon yn cynllunio’n ofalus i sicrhau bod gweithgareddau llythrennedd yn hygyrch, yn berthnasol ac yn bwrpasol. Fe wnaethant addasu eu hiaith a defnyddio ystum ac arwyddion yn effeithiol i gyfathrebu â phlant nad oeddent yn medru llawer o Saesneg, os o gwbl. Gwnaed defnydd effeithiol o dechnoleg hefyd, fel apiau cyfieithu, i gefnogi cyfathrebu. O ganlyniad, llwyddodd disgyblion i fagu hyder a datblygu eu dysgu ymhellach wrth i’w Saesneg wella.
Using literature to support refugee and asylum seeker integration at Severn Primary School, Cardiff
The school ensures that refugee and asylum seeker pupils are represented in school resources.
They provide a range of books that pupils can relate to and see themselves in, or books that are written in their home language. These books are used as stimuli for learning experiences and provide opportunities for pupils to explore powerful themes relevant to their lives. For example, they consider the experiences of refugees and asylum seekers in text such as ‘The Island’ and ‘The Boy at the Back of the Class’. Pupils recall topics such as the story of Floella Benjamin and the Windrush Generation. They respond well to these topics because the stories reflect their own experiences.
Sharing such stories with other pupils helps to nurture tolerance and respect.
Yn ystod eu cyfnod yng Nghymru, roedd disgyblion sy’n ffoaduriaid ac yn geiswyr lloches ym Mlwyddyn 10 a Blwyddyn 11 yn cael eu hannog i ddilyn cymwysterau iaith yn eu hiaith gyntaf, fel TGAU Wcreineg neu TGAU Rwsieg. Fodd bynnag, roedd llawer o’r disgyblion hyn, ynghyd â’r rhai sy’n dilyn cymwysterau UG neu Safon Uwch, dan anfantais wrth sefyll eu harholiadau ar gyfer pynciau eraill yn Saesneg neu yn Gymraeg. Roedd hyn yn arbennig o wir os oeddent wedi cyrraedd Cymru yn gymharol ddiweddar a heb gael llawer o amser i ddysgu naill ai Saesneg neu’r Gymraeg. Yn yr achosion hyn, roedd disgyblion yn ei chael yn anodd deall, defnyddio a chymhwyso iaith gymhleth a therminoleg pwnc yn eu gwaith asesedig. Adeg ein hymweliadau, dywedodd arweinwyr ysgolion eu bod yn aros am fwy o arweiniad ynghylch unrhyw gonsesiynau a chymorth y gellid trefnu eu bod ar gael i’r dysgwyr hyn. Mewn ychydig o achosion, roedd ysgolion yn gallu gwneud trefniadau i ddisgyblion sefyll arholiadau yn eu hiaith gyntaf trwy weithio gyda sefydliadau dyfarnu dramor.
Colegau AB a phartneriaethau dysgu oedolion yn y gymuned
Roedd y rhan fwyaf o ffoaduriaid a cheiswyr lloches sy’n oedolion yn canolbwyntio ar ddatblygu eu medrau Saesneg. Roedd y dysgwyr hyn, sy’n aml yn fregus, yn gwerthfawrogi’r agwedd gymdeithasol ar ddod at ei gilydd, yn ogystal â’r addysg a gynigir o fewn amgylcheddau croesawgar colegau AB a phartneriaethau dysgu oedolion yn y gymuned. Roedd athrawon yn canmol, yn annog ac yn hyrwyddo parch ymhlith eu grwpiau amrywiol o ddysgwyr. Roedd athrawon yn cydnabod y rhwystrau a’r heriau oedd yn wynebu’r dysgwyr hyn ac yn gweithio’n hyblyg i fodloni’r gofynion a osodwyd arnynt, fel cyfrifoldebau gofal plant ac apwyntiadau gyda’r Adran Gwaith a Phensiynau (DWP). Mewn ychydig o achosion, yn enwedig os oedd dysgwyr yn aros i gael eu hadleoli, roedd yn rhaid iddynt ddod â’u plant i wersi, a gallai hyn darfu arnyn nhw a phobl eraill.
Yn gyffredinol, roedd athrawon ôl-16 a dysgu oedolion yn defnyddio ystod o strategaethau ac adnoddau yn effeithiol i sicrhau bod gweithgareddau dysgu yn ddiddorol a chyfoes. Roedd dysgwyr yn cael cyfleoedd i ddod â phrofiadau go iawn ac iaith i mewn i wersi; roeddent yn gofyn cwestiynau treiddgar, yn gwirio’u dealltwriaeth, ac yn mynd ati i gyfrannu syniadau. Roedd ffoaduriaid a cheiswyr lloches yn gwerthfawrogi dysgu am ddiwylliant Cymru a Phrydain, ochr yn ochr â gallu dod â’u diwylliannau a’u profiadau eu hunain i’w dysgu.
Yn gyffredinol, roedd dysgwyr yn datblygu perthynas gadarnhaol ag athrawon, staff cymorth ac arweinwyr. Siaradon nhw’n gadarnhaol am eu cynnydd, a sut roedd eu hyder wedi datblygu. Roedd hyn yn eu galluogi i ymgeisio am swyddi a chael cyflogaeth; nodi cyfleoedd gwirfoddoli; trefnu apwyntiadau meddygol; deall rhaglenni teledu Saesneg; ac integreiddio’n fwy yn eu cymunedau lleol.
Supporting refugees to drive safely on UK roads – Adult Learning Wales (ALW)
In response to learner need and the desire to secure employment, ALW has worked in partnership with third sector organisations and local authorities to develop a programme of support for those wanting to pass their UK Driving Theory test. The course covers elements such as road sign recognition, breaking distances, and road and car safety. Where appropriate, tutors also support with the provisional licence application process. These helpful online courses have enabled the provider to cater in this way to refugees and asylum seekers across Wales.
Cydnabu rhai darparwyr fod bylchau o hyd yn y ddarpariaeth ar gyfer y grŵp oedran hwn, a lleiafrif o ddarparwyr yn unig sy’n cynnig cyrsiau wedi’u cynllunio’n benodol ar gyfer dysgwyr a oedd eisiau elwa ar ddysgu galwedigaethol, ond yr oedd angen iddynt ddatblygu eu medrau Saesneg, hefyd.
Roedd cydnabod y cymwysterau yr oedd ffoaduriaid a cheiswyr lloches wedi’u hennill yn eu gwledydd cartref yn her i ddarparwyr. Roedd yr angen i gadarnhau cywerthoedd cymwysterau yn achosi oedi i ddysgwyr oedd eisiau dechrau rhaglenni neu fynd ymlaen i ddysgu pellach neu ddysgu uwch. Mae ymchwil gan Higham (2021) yn amlygu rhai o amgyffrediadau a phrofiadau ffoaduriaid sy’n oedolion yng Nghymru yn eu geiriau eu hunain, gan gynnwys eu profiadau o addysg.
Lles, gofal a chymorth
Ysgolion ac awdurdodau lleol
Nod awdurdodau lleol ac ysgolion oedd rhoi lles pob plentyn yn ganolog i’w gwaith. Canolbwyntion nhw ar ddarparu amgylcheddau diogel ac anogol lle gallai disgyblion bregus deimlo’n ddiogel. Yn aml, roedd plant sy’n ffoaduriaid yn cyrraedd ar ôl dioddef trawma ac yn byw ag ofn neu orbryder. Chwaraeodd awdurdodau lleol ran allweddol mewn darparu hyfforddiant a chyngor ar gyfer staff ysgolion ar ystod o agweddau, gan gynnwys gwahanol werthoedd diwylliannol, yn ogystal ag effaith trawma.
Roedd awdurdodau lleol yn cynorthwyo ffoaduriaid a cheiswyr lloches â threfniadau ymarferol ar gyfer llety, gwisg ysgol a chludiant. Fe wnaeth hyn helpu teuluoedd i ymgynefino’n gyflym a sefydlu ymdeimlad o normalrwydd. Roedd awdurdodau lleol yn cynorthwyo ysgolion trwy ddarparu hyfforddiant ac adnoddau penodol i helpu aelodau staff ysgolion i gefnogi lles y disgyblion hyn. Fe wnaeth hyn alluogi staff ysgolion i fod yn hyblyg ac effeithiol wrth ymateb i’r heriau penodol dan sylw, ac roeddent yn gallu dod i adnabod y disgyblion a’u teuluoedd yn dda. Roedd arweinwyr ysgolion ac arbenigwyr awdurdodau lleol yn gweithio’n agored, yn gadarnhaol ac yn gynhyrchiol gyda’r teuluoedd bregus hyn heb farnu.
Roedd disgyblion a’u teuluoedd yn elwa ar ystod amrywiol o ymyriadau teilwredig o fewn yr ysgol ac ar y cyd â phartneriaid allanol. Pan roedd y trefniadau amlasiantaethol hyn yn fwyaf effeithiol, roeddent yn mynd i’r afael ag anghenion tai, addysg ac iechyd trwy gynnal asesiadau manwl o gyflyrau ac anghenion y teuluoedd cyn i ddisgyblion gyrraedd yr ysgol. Roedd hyn yn galluogi i’r ddarpariaeth gael ei chynllunio’n ofalus.
Consolidated support services via ‘Teulu Môn’, Ynys Môn
Ynys Môn provide a single point of contact ‘Teulu Môn,’ for all children, families and related professionals who need additional support. They provide a range of services including information, advice and assistance. Local headteachers appreciate this single point of contact as they are able to refer refugee and asylum seeker families for a range of support services. This joined-up approach is flexible, with staff members ready to adapt provision according to what is best for the well-being of each family.
To complement the work of this service, the local authority has promoted the use of a ‘traumainformed’ approach across all schools. The associated training has provided schools with a firm foundation upon which to build relationships with vulnerable children and their families.
Esboniodd rhieni a phlant sy’n ffoaduriaid a oedd yn teimlo’n orbryderus neu’n ofnus i ddechrau wedi iddynt gyrraedd, eu bod wedi cael help i deimlo’n ddiogel a bod croeso iddynt. Defnyddiodd awdurdodau lleol ac ysgolion ddulliau arloesol a sensitif i gynorthwyo’r teuluoedd hyn. Gwahoddwyd rhieni i gyfarfodydd ymsefydlu cyfeillgar neu foreau coffi lle roeddent yn dysgu am sut roedd y diwrnod ysgol yn cael ei drefnu, a beth oedd y disgwyliadau, ac roeddent hefyd yn cael cymorth i gwblhau unrhyw waith papur angenrheidiol. Helpodd y digwyddiadau hyn y rhieni i ffurfio rhwydweithiau cymdeithasol a chymorth gyda’i gilydd ac o fewn cymuned yr ysgol.
Summer activities for Ukrainian refugee children by Gwent Adult Learning in the Community Partnership
Monmouthshire Community Education service works in partnership with the leisure and tourism department to deliver a summer programme for children residing at a welcome centre for Ukrainian refugees. The service, provided by the partnership’s ‘English for speakers of other languages (ESOL)’ team, enables the children to benefit from language skills development opportunities via informal arts and craft sessions. This not only supports language development, but also helps new arrivals to form friendships and learn about cultural norms in preparation for the new school year.
Wider family support at Maindee Primary School, Newport
The school has an open-door policy to provide accessible support to families and the community. Their after-school club ‘Wicked Wednesday’ brings local families and outside support agencies together within the welcoming school environment. This extremely popular club is open to the families of both current and former pupils; it regularly attracts around 90 participants. In addition, the school works alongside different organisations to provide families with access to household appliances, computers and internet connections.
School leaders are keen to develop the skills of the local adult refugee, asylum seeker and immigrant community. The local authority has been able to help with this by providing a teaching assistant course for parents. This has equipped several suitable parents with the knowledge and skills that they need to access employment at local schools. It also ensures continuity of support for pupils by helping to develop a diverse staff workforce to meet the different linguistic and cultural needs of refugee and asylum seeker pupils and their families.
Cododd llawer o ysgolion ymwybyddiaeth am ddiwylliant a phrofiadau ffoaduriaid a cheiswyr lloches trwy wersi addysg bersonol a chymdeithasol (ABCh). Cynllunion nhw brofiadau cyfoethogi gwerthfawr a oedd yn canolbwyntio ar ddathlu gwahanol ddiwylliannau ac amrywiaeth ochr yn ochr â hunaniaeth Gymreig yr ysgol. O ganlyniad, cydnabu disgyblion y rôl bwysig sydd ganddyn nhw fel dinasyddion yng Nghymru; roedd hyn yn helpu ennyn diddordeb a brwdfrydedd disgyblion ar gyfer hanes lleol a hanes Cymru. Roedd y rhan fwyaf o ysgolion yn darparu profiadau ehangach gwerthfawr na fyddai eu disgyblion sy’n ffoaduriaid ac yn geiswyr lloches wedi elwa arnynt fel arall, fel ymweld â’r sinema neu’r pwll nofio, fel rhan o’u cwricwlwm cynlluniedig. Roedd rhieni a disgyblion yn gwerthfawrogi’r gweithgareddau ychwanegol niferus a oedd yn cael eu cynnig gan yr ysgolion hyn.
Yn ogystal â chynorthwyo teuluoedd, roedd awdurdodau lleol hefyd yn croesawu plant sy’n geiswyr lloches ar eu pen eu hunain (UASC). Ar ôl nodi plentyn o’r fath, roedd gweithwyr cymdeithasol yn trefnu gofal maeth ac yn dewis ysgol briodol. Datblygwyd cynllun addysg personol, a oedd yn ystyried safbwyntiau’r plentyn, gan gynnwys ei ddiddordebau a’i ddyheadau, a chynhaliwyd adolygiad ar ôl wyth wythnos ysgol. Roedd ychydig o awdurdodau lleol yn cael trafferth darparu ar gyfer plant ar eu pen eu hunain a oedd yn cael eu hanfon atynt o awdurdodau lleol heb rybudd. Nid oedd awdurdodau rhiant corfforaethol a chwmnïau maethu preifat bob amser yn cyfathrebu’n dda ag adrannau addysg awdurdodau lleol.
Yn gyffredinol, roedd cyfraddau absenoldeb ymhlith disgyblion sy’n ffoaduriaid ac yn geiswyr lloches yn peri pryder i ysgolion ac awdurdodau lleol. Roedd nifer o deuluoedd yn byw mewn gwestai neu lety dros dro a gellid eu symud rhwng gwahanol leoliadau ar fyr rybudd. Mewn rhai ardaloedd, roedd y diffyg lle mewn ysgolion cyfagos yn golygu bod rhaid i blant deithio i ysgolion y tu allan i’r ardal lle roeddent yn cael eu lletya, gan wneud presenoldeb rheolaidd yn fwy heriol. Roedd ysgolion hynod effeithiol yn gosod blaenoriaeth uchel ar olrhain presenoldeb disgyblion ac roeddent yn gweithredu ymateb cadarn ar y diwrnod cyntaf i unrhyw absenoldebau. Fodd bynnag, nid oedd statws ceisiwr lloches neu ffoadur yn cael ei gofnodi trwy’r Cyfrifiad Ysgolion Blynyddol ar Lefel Disgyblion (CYBLD) ac roedd hyn yn rhwystro gwaith monitro a gwerthuso ehangach.
At ei gilydd, roedd y disgyblion sy’n ffoaduriaid ac yn geiswyr lloches y siaradom â nhw o’r farn fod eu lleisiau’n cael eu clywed yn yr ysgol ac y gallent awgrymu ffyrdd o wella’u bywydau a’u cymunedau. Roedd cynghorau ysgol yn rhoi gwerth yn gynyddol ar ddathlu amrywiaeth ddiwylliannol eu hysgol. At ei gilydd, roedd gan ddisgyblion sy’n ffoaduriaid ac yn geiswyr lloches agweddau cadarnhaol iawn at ddysgu ac yn dangos lefelau uchel o wydnwch ac uchelgais ar gyfer eu dyfodol.
Ar y cyfan, roedd ethos cynhwysol cryf ym mhob un o’r ysgolion sydd wedi’u cynnwys yn yr astudiaeth hon. Roedd Maes Dysgu a Phrofiad (MDPh) Iechyd a Lles y Cwricwlwm newydd i Gymru, yn ogystal â’r agwedd ar addysg rhyw a chydberthynas ar y cwricwlwm, yn helpu i gefnogi hyn. Roedd yr agweddau hyn yn cael eu hymgorffori’n gynyddol yn y cwricwlwm ac mewn agweddau ehangach ar fywyd ysgol. Roedd hyn o fudd i ffoaduriaid a cheiswyr lloches, yn enwedig mewn ysgolion cynradd, wrth gyflwyno’r Cwricwlwm i Gymru ar gyfer yr holl ddisgyblion oedran cynradd ym mis Medi 2022. Roedd gwasanaethau, gweithgareddau bugeiliol a diwrnodau ac wythnosau dynodedig yn cael eu defnyddio’n dda i ddathlu amrywiaeth iaith a diwylliant.
Helping refugee and asylum seeker pupils and their families to integrate at Ysgol Gymunedol Plascrug, Ceredigion
Over the last decade, Ysgol Plascrug primary school has increasingly become a welcoming, cherished sanctuary for refugee children and their families. The school has catered for refugees from Syria, Afghanistan and Ukraine, alongside children from other countries, and helped them to integrate seamlessly into Welsh life.
The school’s staff includes two teaching assistants who, being fluent in Arabic, are able to help pupils from a range of countries to feel at home. In addition, the local authority employs a Ukrainian former teacher of English, herself a refugee, who works closely with children who are new to the area and need help to integrate. The work of each of these staff members is highly valued by the pupils, other staff members and the wider school community. One has learnt Welsh to a good standard and serves as a language role model for the pupils.
A notable feature of the school is the way in which families from a diverse range of cultures, including refugees and asylum seekers, contribute to the school community. Adult refugees help to maintain aspects of the school buildings and grounds. The school’s highly anticipated annual international evening sees families from all over the world offer a range of traditional home cooked foods in a celebration of multicultural integration.
The school’s nurture unit ‘PLAS’ caters well for the needs of pupils, including those who have English as an additional language. The school’s emphasis on nurture succeeds in allowing refugees not just to settle, but to flourish alongside their Welsh friends. ‘Empathy days’ engender a sense of sympathy among all pupils, towards those who have suffered, and continue to suffer, from the effects of war and persecution.
Alongside a focus on developing the pupils’ English language communication skills, the school is effective in helping refugees and asylum seekers to gain an interest in, and respect for, the Welsh language. Pupils, and in some cases their parents, are able to speak competently as learners of the language.
Colegau AB a phartneriaethau dysgu oedolion yn y gymuned
Yn y tri choleg a’r ddwy bartneriaeth dysgu oedolion yn y gymuned yr ymwelom â nhw, roedd cymorth helaeth ar gyfer lles a datblygiad personol dysgwyr ôl-16 a dysgwyr sy’n oedolion sy’n ffoaduriaid ac yn geiswyr lloches, ac mewn llawer o ffurfiau. Roedd enghreifftiau’n cynnwys prosesau ymgeisio symlach; amrywiaeth o gyrsiau, lleoliadau a dulliau cyflwyno; cymorth a hyfforddiant personol; a gweithgareddau allgyrsiol a oedd yn darparu cyfoethogi ac yn hybu lles. Roedd y dysgwyr hŷn hefyd yn elwa ar gysylltiadau â phartneriaid allanol fel cymdeithasau tai, y Ganolfan Byd Gwaith, a Cyngor ar Bopeth. Mewn rhai achosion, roedd cymorth entrepreneuriaeth ar gael ar gyfer y rhai sy’n gobeithio dechrau eu busnesau eu hunain.
Enterprise and entrepreneurship support at Bridgend College
ESOL learners at Bridgend College, including refugees and asylum seekers, can access support to develop their enterprise and entrepreneurship skills to help them start their own business. In recent years, ESOL learners have attended various in-person and online events including ‘start your own business’ workshops. One ESOL learner set up a mobile hairdressing business, another couple opened a halal restaurant, and another learner is setting up as a self-employed accountant with the support of Business Wales.
Yn y rhan fwyaf o achosion, roedd ffoaduriaid a cheiswyr lloches sy’n oedolion yn ddysgwyr wedi’u cymell ac yn mwynhau dysgu. Fodd bynnag, roedd rhai ohonynt yn orbryderus am eu dyfodol o ran adleoli o fewn y DU, neu’r posibilrwydd o ddychwelyd i’w gwledydd cartref. Roedd llawer ohonynt hefyd yn cael trafferth ag effeithiau trawma a’i effaith ar eu gallu i ganolbwyntio ar ddysgu. Roedd eu hathrawon yn cydnabod hyn ac yn ymateb yn sensitif ac yn briodol.
Yn ogystal â’r cymorth sy’n cael ei roi gan athrawon, darparwyr a sefydliadau allanol, roedd dysgwyr yn gwerthfawrogi manteision bod yn rhan o gymuned ddysgu. I lawer ohonynt, helpodd y perthnasoedd a ffurfiwyd gyda’u cymheiriaid ddarparu ymdeimlad o gymuned a oedd yn ymestyn y tu hwnt i’r amgylchedd dysgu. Roeddent yn gwerthfawrogi’r cyfle i ddysgu am wledydd a diwylliannau ei gilydd, yn ogystal â gallu treulio amser gyda’i gilydd a chefnogi’i gilydd.
Mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi’i cholegau AB i ddatblygu modiwlau cwricwlwm gwrth-hiliol fel rhan o’i Chynllun Gweithredu Gwrth-hiliol Cymru (2022, tud. 46). Fodd bynnag, dywedodd dysgwyr sy’n ffoaduriaid ac yn geiswyr lloches eu bod wedi bod yn dyst i achosion o hiliaeth neu fwlio, neu wedi’u dioddef. Roedd yr achosion hyn bron bob amser yn digwydd y tu allan i’r amgylchedd dysgu. Os oeddent o’r farn fod angen cymorth, dywedodd dysgwyr eu bod yn gwybod gyda phwy i gysylltu.
Roedd cynorthwyo dysgwyr SSIE a oedd ag anghenion dysgu ychwanegol (ADY) wedi’u cadarnhau neu eu hamau yn her i ddarparwyr. Roedd hyn yn rhannol oherwydd bod y rhwystr iaith yn cyfyngu ar effeithiolrwydd yr offer diagnostig yr oeddent yn eu defnyddio fel arfer. Pan roedd materion yn cael eu nodi, roedd dod o hyd i aelodau staff â medrau priodol hefyd yn gallu bod yn anodd gan fod angen arbenigedd SSIE ac ADY yn aml ar y rhai a oedd yn cynorthwyo’r dysgwyr hyn.
Identifying additional learning needs among ESOL learners at Cardiff and Vale College
The ESOL Support and Inclusion Project (ESIP) helps teachers identify hidden learning barriers. A specialist team have developed three distinct areas of support: cascading learning to the teaching team; developing specialist classes and learning coach support for learners with low literacy in their native language; and working closely with specialist ALN teams to ensure that learners and staff can access expertise. Using this approach, the college succeeds in helping its learners break through hidden barriers and achieve their learning goals.
Gallai ffoaduriaid a cheiswyr lloches sydd newydd gyrraedd ac yn gobeithio dilyn cyrsiau Saesneg ar gyfer Siaradwyr Ieithoedd Eraill (SSIE) a chymorth perthnasol eraill droi at yr Hybiau Canolog Asesu SSIE Rhanbarthol (REACH). Roedd y ‘siopau un stop’ hyn yn cynnig gwybodaeth ddefnyddiol ond hefyd yn gweithredu fel sianelau gwerthfawr ar gyfer rhannu gwybodaeth ac arfer dda yng Nghymru gyfan. Roedd hybiau wedi eu lleoli yng Nghaerdydd, Abertawe, Casnewydd a Wrecsam. Mae hyb REACH Caerdydd wedi asesu a chefnogi dros wyth mil o ddysgwyr SSIE ers ei sefydlu yn 2017.
Roedd colegau a phartneriaethau dysgu oedolion yn y gymuned yn darparu adnoddau caledwedd yn fuddiol i ddysgwyr, lle bo’n briodol. Roedd hyn yn cynnwys benthyca dyfeisiau digidol a ‘donglau’ i gynorthwyo dysgwyr, yn enwedig ar gyfer y rhai mewn ardaloedd mwy anghysbell neu’r rhai yn cael trafferth â gofynion gofal plant, i allu dysgu o bell.
Arwain a gwella
Ysgolion ac awdurdodau lleol
Roedd nifer o awdurdodau lleol yng Nghymru wedi mabwysiadu gweledigaeth a gwerthoedd Dinas Noddfa (‘City of Sanctuary’) i feithrin diwylliant o letygarwch a chroeso ar gyfer unigolion sy’n ffoi rhag rhyfel ac erledigaeth. Roeddent yn cefnogi ffoaduriaid a cheiswyr lloches yn hynod effeithiol, ac ar y cyfan yn eu helpu i integreiddio yn eu cymunedau a dathlu eu cyfraniadau. Yn gyffredinol, roedd swyddogion o fewn awdurdodau lleol ac uwch arweinwyr ysgolion yn hyrwyddo ethos cynhwysol yn llwyddiannus a oedd yn canolbwyntio ar ddiwallu anghenion dysgu a lles yr holl ddisgyblion.
Diolch i ddysgu proffesiynol awdurdodau lleol dros y blynyddoedd diwethaf, roedd eu swyddogion, arweinwyr ysgolion ac aelodau yn meddu ar ddealltwriaeth dda o’r heriau penodol sy’n wynebu ceiswyr lloches a ffoaduriaid. Roedd yr ymwybyddiaeth hon yn helpu’r rhai dan sylw i ymateb yn sensitif i anghenion ffoaduriaid a cheiswyr lloches a’u teuluoedd, gan alluogi staff, disgyblion a rhieni i weithio gyda’i gilydd yn gynhyrchiol. Fodd bynnag, roedd pwysau o ran cyllid yn effeithio ar gapasiti ysgolion ac awdurdodau lleol i gyflogi staff cymorth arbenigol, fel swyddogion ymgysylltu a oedd yn gallu darparu ymyrraeth bwrpasol.
Yn gyffredinol, roedd yr awdurdodau lleol sydd wedi’u cynnwys yn ein hadolygiad yn gweithio’n dda iawn gyda sefydliadau partner i helpu ysgolion i ddarparu cymorth addas ar gyfer dysgu a lles ffoaduriaid a cheiswyr lloches. Roeddent yn hyrwyddo diwylliant cynhwysol ac yn defnyddio dysgu proffesiynol yn effeithiol i helpu aelodau staff i ddeall yr amrywiaeth o heriau sy’n wynebu’r disgyblion hyn a’u teuluoedd. Cydnabu pob un o’r awdurdodau lleol fod ymateb amlasiantaethol, ar y cyd, yn hanfodol i fynd i’r afael yn effeithiol ag anghenion diwylliannol, cymdeithasol, iechyd, emosiynol, academaidd ac anghenion tai’r teuluoedd bregus hyn. Cefnogwyd cydweithio cryf, i gyd-fynd â gweledigaeth ‘Dinas Noddfa’, trwy gyfarfodydd dynodedig yn cynnwys nifer o asiantaethau. Fe wnaeth hyn helpu staff o fewn gwahanol sefydliadau i ddeall gwaith ei gilydd yn well, gan arwain at ddiwylliant pwrpasol lle roedd gwahanol arbenigwyr yn elwa ar arbenigedd ei gilydd. Roedd hyn yn hynod effeithiol wrth ddatrys problemau ar ran gwahanol deuluoedd ffoaduriaid a cheiswyr lloches.
Multi-agency approach to holistic, person-centred support in Flintshire
Flintshire local authority recognise that all families are unique, with their own culture, history and educational experiences as well as housing, medical and social needs. The local authority provides a holistic multi-agency person-centred approach to meet the needs of each refugee and asylum seeker family.
- Emergency Management Response Team (EMRT) – brings together senior leaders responsible for education, social services, health, housing, police, communications, fire safety, DWP and finance. This provides educational services with timely information enabling a rapid response to different families’ changing needs.
- Education and Youth Response Team – supports school admission, transport, play team, youth services, family information services and collaboration from a range of inclusion services, for example English as an Additional Language (EAL) teaching, counselling and ALN.
- British Red Cross – provides orientation services for Ukrainian and Afghan refugees.
- Adult community learning – provides refugee and asylum seeker parents and other adults with access to education and training.
- Youth services – provide a range of community activities for parents and children dispersed across the county to facilitate networking between compatriots.
Cydnabu awdurdodau lleol ac ysgolion fod dysgu disgyblion yn cael ei gefnogi orau trwy bartneriaethau cynhyrchiol rhyngddyn nhw eu hunain a rhieni. Yn gyffredinol, teimlai rhieni eu bod yn gwybod at bwy i droi am gymorth, beth bynnag fo’u hamgylchiadau. Helpodd yr ymgysylltiad cryf hwn â rhieni i feithrin medrau, hyder a hunan-barch rhieni. O ganlyniad, roedd rhieni’n gweld yr ysgol fel lle iddynt allu cael cyngor a chymorth. Byddai hyn yn eu helpu i ddatrys materion yn ymwneud â’u plant yn ogystal â phryderon ehangach ynghylch tai, arian, medrau neu les teuluol. Roedd llawer o rieni yn gweld eu hysgolion fel noddfa a lle diogel. Sicrhaodd awdurdodau lleol fod ysgolion yn cael mynediad at wasanaethau cyfieithu byw dros y ffôn yn ogystal â chyfieithwyr wyneb-yn-wyneb, pan roedd angen.
Communication between refugee and asylum seeker parents/carers and Cathays High School, Cardiff
Cathays High School have put in place bespoke support packages for pupils and their parents or carers, which cater for their emotional and learning needs, raise their aspirations and prepare them for the future.
Collaborative working helps to establish positive behaviours as refugee and asylum seeker pupils settle into a new way of life. Regular two-way communication between the school and the families or carers is prioritised. Partnership working in this way ensures a consistent approach for pupils at school and at home. The school and the parents or carers also benefit from clear and timely understanding of the children’s needs, and any related challenges, as they arise. The school’s high expectations help to ensure that refugee and asylum seeker pupils are well prepared for their future pathways.
Overall, these pupils are successful in achieving their goals, for example by going on to study at university or to start their own businesses.
Roedd effeithiolrwydd y cyfathrebu a’r cydweithio rhwng ysgolion a darparwyr ôl-16 i gynorthwyo ffoaduriaid a cheiswyr lloches wrth iddynt drosglwyddo rhyngddynt yn rhy amrywiol. Cydnabu arweinwyr fod angen datblygu’r agwedd hon ymhellach o ystyried nifer gynyddol yr unigolion o’r cymunedau hyn, gan gynnwys plant ar eu pen eu hunain, a oedd yn paratoi i adael yr ysgol.
Colegau AB a phartneriaethau dysgu oedolion yn y gymuned
Roedd arweinwyr mewn colegau AB a phartneriaethau dysgu oedolion yn y gymuned yn ymateb yn dda i’r galw cynyddol am ddarpariaeth SSIE. Roedd darparwyr wedi ymateb yn gyflym i fodloni’r galw, ac wedi cynllunio eu darpariaeth mewn partneriaeth â rhanddeiliaid eraill, lle roedd modd, i sicrhau cynnig addysgol priodol, osgoi dyblygu darpariaeth, a sicrhau bod cymorth perthnasol ar gael. Roedd partneriaid yn cynnwys darparwyr addysg eraill, sefydliadau’r trydydd sector, adrannau awdurdodau lleol, Gyrfa Cymru a’r Adran Gwaith a Phensiynau. Roedd ehangu darpariaeth SSIE wedi achosi heriau o ran recriwtio aelodau staff newydd, yn enwedig y rhai a oedd yn gymwys ac yn brofiadol mewn arferion sy’n ystyriol o drawma. Cydnabu darparwyr nad aethpwyd i’r afael â hyn yn gyffredinol fel rhan o hyfforddiant cychwynnol athrawon a bod ymdriniaeth fel rhan o weithgareddau dysgu proffesiynol parhaus yn anghyson, hefyd.
Drop-in sessions for refugees at Grŵp Llandrillo Menai
The Gwynedd and Môn refugee resettlement scheme provides additional support for refugees in the form of one-stop-shop drop-in sessions held in various locations, including on Grŵp Llandrillo Menai college sites. These one-stop shops offer support with job searches as well as links into volunteering opportunities, and many refugees take advantage of this support. In addition, specialist advice and guidance are available to help refugees secure accommodation and access financial support. There are also monthly clothes swap banks that allow refugees to swap or acquire new clothes.
Gallai’r amgyffrediad ymhlith ffoaduriaid a cheiswyr lloches o fodolaeth hierarchaeth yn y cymorth yr oedd gwahanol gymunedau yn ei gael, fod yn anodd i arweinwyr ac athrawon ei reoli. Gallai rhai grwpiau fanteisio ar fuddion na allai grwpiau eraill, fel cludiant cyhoeddus am ddim, a gallai hyn arwain at densiynau yr oedd angen eu rheoli’n sensitif. Pan roedd modd, roedd darparwyr yn ceisio gwneud iawn i sicrhau cydraddoldeb, er enghraifft trwy ddefnyddio ffrydiau cyllido amgen yn synhwyrol i ariannu gwasanaethau ar gyfer y rhai na allent fanteisio ar rywbeth.
Mynegodd arweinwyr rwystredigaeth ei bod yn ymddangos bod gwahanol grantiau ag amcanion tebyg wedi cael eu sefydlu heb roi llawer o ystyriaeth i grantiau sy’n bodoli eisoes. Er enghraifft, roeddent yn ansicr ynglŷn â sut y dylent ddefnyddio cyllid ‘Ffyniant Bro’ a ddyrannwyd gan Lywodraeth y DU ochr yn ochr â ffrydiau cyllido Llywodraeth Cymru.
Cyfeiriadau
Higham, G. (2021) Lleisiau Ffoaduriaid Cymru. [Ar-lein]. Ar gael o: https://vimeo.com/581106410 [Cyrchwyd 8 Tachwedd 2023]
Peterson, A., Meehan, C., Ali, Z., and Durrant, I. (2017) What are the educational needs and experiences of asylum-seeking and refugee children, including those who are unaccompanied, with a particular focus on inclusion? Canterbury Christ Church University: England. [Ar-lein]. Ar gael o: https://repository.canterbury.ac.uk/download/06e2b644563fd83b0b18df9db4876ff82f08cd3d874b6fdab34435ba4708969d/1009797/__stafs-sal-01.ccad.canterbury.ac.uk_id25_Documents_Hartsdhown_literature-review.pdf [Cyrchwyd 8 Tachwedd 2023]
Refugee Action (2023) Facts About Asylum. [Ar-lein] Ar gael o: https://www.refugee-action.org.uk/facts-about-asylum/?gclid=EAIaIQobChMIk-CUvKa3ggMVkcXtCh2nhgUEEAAYAiAAEgJFFvD_BwE [Cyrchwyd 8 Tachwedd 2023]
UK Government, Home Office (2023) Summary of latest statistics. London: UK Government. [Ar-lein]. Ar gael o: https://www.gov.uk/government/statistics/immigration-system-statistics-year-ending-june-2023/summary-of-latest-statistics#how-many-people-do-we-grant-protection-to [Cyrchwyd 16 Tachwedd 2023]
UNICEF (2020) Education Transitions for Refugee and Asylum-Seeking Young People in the UK: Exploring the Journey to Further and Higher Education. London: UNICEF. [Ar-lein]. Ar gael o: https://www.unicef.org.uk/wp-content/uploads/2020/06/Education-Transitions-UK-Refugee-Report.pdf [Cyrchwyd 16 Tachwedd 2023]
Cymru: Cenedl Noddfa (2023) Nod Cymru yw bod y ‘Genedl Noddfa’ gyntaf yn y byd. [Ar-lein]. Ar gael o: https://wales.cityofsanctuary.org/cy/ [Cyrchwyd 8 Tachwedd 2023]
Llywodraeth Cymru (2022) Cynllun Gweithredu Cymru Wrth-hiliol. Caerdydd: Llywodraeth Cymru. [Ar-lein]. Ar gael o: https://www.llyw.cymru/sites/default/files/publications/2022-12/cynllun-gweithredu-cymru-wrth-hiliol_0.pdf [Cyrchwyd 8 Tachwedd 2023]
Llywodraeth Cymru (2023) Effaith Covid-19 ar ddysgwyr sy’n ffoaduriaid yng Nghymru. Caerdydd: Llywodraeth Cymru. [Ar-lein]. Ar gael o: https://hwb.gov.wales/api/storage/7e2aaedd-c0c8-4d19-b37c-1710e121338b/effaith-covid-19-ar-ddysgwyr-sy-n-ffoaduriaid-yng-nghymru.pdf [Cyrchwyd 8 Tachwedd 2023]